poniżej: wspomnienia Moniki Pawluczuk:

Hans Elsner 22.02 1923 – 9.12. 2021

część 1
Dzisiaj przypada setna rocznica urodzin wybitnego niemieckiego pedagoga Hansa Elsnera, dzięki któremu pedagogika montessoriańska została reaktywowana w powojennej Polsce i który stał się nie tylko wykładowcą, ale i wielkim autorytetem dla wielu nauczycieli naszego kraju. Jego osoba jest wpisana na trwałe w odrodzenie się metody, w historię ruchu montessoriańskiego.

Za sprawą fascynacji tą pedagogiką, w środowisku naukowym rozpowszechniła się ona dzięki szczególnym wysiłkom doktor Ewy Łatacz z Uniwersytetu Łódzkiego, która doprowadziła do zorganizowania pierwszego dyplomowego kursu pedagogiki Montessori dla nauczycieli z naszego kraju kierowanego właśnie przez profesora Hansa Elsnera.

On sam zetknął się z metodą Montessori podczas studiów w Akademii Pedagogicznej w Essen, której rektorem była Helene Helming uczestniczka kursów prowadzonych przez Marię Montessori w 1926/27 roku w Berlinie, a następnie w 1930 roku w Rzymie. To Helene Helming – prekursorka metody w Niemczech i jej wykłady pozwoliły ówczesnemu studentowi Hansowi Elsnerowi odnaleźć odpowiedź na to, na czym oprzeć i jak tworzyć nową edukację, która w Europie runęła za sprawą faszyzmu, a potem komunizmu…

Hans Elsner poszukując swej własnej drogi pedagogicznej trafił do Frankfurtu nad Menem na pierwszy organizowany w Niemczech montessoriański kurs dyplomowy, który poprowadził syn Marii Montessori – Mario. Jest to fakt o tyle znamienny, że ma to miejsce niedługo po wojnie, gdy żywe są jeszcze wspomnienia jakie zgotował faszyzm Mussoliniego, Franco, Hitlera: okropności wojny, ucieczki, internowania, niszczenie naukowego dorobku i zamykanie placówek, których tak boleśnie przez długie lata doświadczali Maria Montessori i jej syn. Dla Hansa Elsnera obecność Mario Montessori na tym kursie, staje się żywym przykładem edukacji dla pokoju, symbolem zmian, o które w wielu miejscach na świecie postulowała i które poprzez edukację wprowadzała jego matka.

Sam Hans Elsner, który za swoje antyfaszystowskie poglądy i działania został skazany i przymusowo wysłany na front wschodni (na terenie Polski odniósł poważnie ranny), po latach uczyni podobny gest wobec Polaków, który w tamtym czasie, w Niemczech uczynił Mario Montessori i jego współpracownicy, zapalając serca i umysły pedagogów, by płonęły montessoriańskimi ideami.

“Polska przygoda” jak sam nazywa ją Hans Elsner rozpoczyna się w podwarszawskich Laskach, w ośrodku dla niewidomych dzieci. Przez dziesięć lat, w trudnych dla naszego kraju czasach pustych półek, kartek na żywność, ze szkoły pana Elsnera wysyłane są transporty tego, co najbardziej potrzebne. Trafiają właśnie do Lasek. Ale przez te dziesięć lat, nikt z Polaków nie pyta o metodę Montessori. Hans Elsner tłumaczy to sobie komunistycznym reżimem, ideologicznie uwarunkowaną edukacją i brakiem nadziei, że cokolwiek może się zmienić.

cdn.

część 2

Dla profesora Elsnera nie istnieje jedno hasło, jedno określenie na “polską przygodę” i to, co się z nią wiąże. Dla niego to tysiące wydarzeń, tysiące spraw, zapisanych w dziennikach, listach, sprawozdaniach, notatkach, wspomnieniach…

Jedno z nich dotyczy właśnie transportu ubrań ze zbiórek cyklicznie organizowanych przez jego szkołę, które w ramach pomocy szły do Polski, w czasie, gdy w naszych sklepach brakowało dosłownie wszystkiego oprócz octu, a zakup np. obuwia był ściśle reglamenowany. Hans Elsner w swoim pamiętniku napisał “o pewnej pani z polskiej grupy, która wyciąga z jednego z tych niebieskich worków z podarunkami parę butów, a przy pożegnaniu, gdy nasz samochód już odjeżdża, ściąga z palca srebrny pierścionek i podaje go komuś do środka.”

W kolońskiej Szkole Montessori przy ulicy Gilbachstraße 20, której dyrektorem przez 31 lat był pan Hans Elsner wydawano gazetkę szkolną. Miała ona czerwoną okładkę, a jej tytuł odnosił się do symbolu szkoły – dziś moglibyśmy powiedzieć logo – zaprojektowanym przez Hansa Elsnera, a ukazującym węzeł zawiązany na tęczy. (O symbolice tego węzła napiszę kiedy indziej.) I ta właśnie gazetka, być może dzięki przyciągającemu wzrok czerwonemu kolorowi, (Kto pamięta opowieść o Marii Montessori i czerwonej wstążeczce, którą bawiło się małe dziecko?) staje się początkiem wielkiego wydarzenia: “jeden egzemplarz niczym „poczta butelkowa” trafił do rąk szukającej informacji polskiej docentki Ewy Łatacz z Uniwersytetu Łódzkiego. Nie zrezygowała, zanim nie przełamała wszystkich barier i nareszcie sama nie przeszła pod symbolem tęczy umieszczonym nad wejściem do budynku szkoły przy Gilbachstraße i to z tylko jednym życzeniem: uczyć się! uczyć! uczyć …” Tak opisał spotkanie z doktor Ewą Łatacz Hans Elsner. W swoich wspomnieniach wyraźnie podkreśla jej rolę jako pracownika naukowego bardzo aktywnie działającego na rzecz upowszechnienia tej pedagogiki oraz jako osoby, dzięki której został zorganizowany pierwszy kurs dyplomowy dla nauczycieli z Polski. Ci, którzy interesują się pedagogiką montessoriańską doskonale znają publikacje doktor Ewy Łatacz w zakresie różnych sfer tej pedagogiki, a nade wszystko szukając korzeni owego nurtu zetknęli się z jej pracą doktorską zatytułowaną “ Recepcja teorii pedagogicznej Marii Montessori w Polsce do roku 1939”.

Zaczyna się splatać osobista historia profesora Elsnera z ważnymi wydarzeniami w naszym kraju, to jest z transformacją ustrojową. Z niestrudzonego organizatora zbiórek darów dla Polski, Hans Elsner staje się kreatorem rzeczywistości o wiele większej, niż sam by przypuszczał. Staje się nukleonem, wokół którego zawiąże się środowisko polskich naukowców i nauczycieli, którzy poniosą tę pedagogikę na wschód, zachód, północ i południe naszego kraju, a nawet i dalej…

część 3

Nagle coś drgnęło. Z inicjatywy nauczycieli polskich rodzi się pomysł zorganizowania w Laskach Dnia Montessori. Hans Elsner w swoim pamiętniku zapisze to tak: “Po moich pierwszych wykładach, pojawiają się pytania i trwają dyskusje. Staje się dla mnie bardzo jasne to, że oni pragną tej pedagogiki tak bardzo, jak zeschła ziemia pragnie deszczu. Muszę zaznaczyć, że nie jest to łatwe. Nieuchronnie dojdzie do innego rozumienia przez polskich kolegów, gdy powiemy im, że “wychowujemy do wolności”.

Rok ‘89. Pęka komunistyczny monolit…

Podczas jednego z pobytów w Polsce zastaje Hansa Elsnera szczególnie ważne i emocjonujące wydarzenie. Do Lasek przyjeżdża Tadeusz Mazowiecki, który bywa tu szukając chwil wytchnienia i odpoczynku przed zbliżającymi się wyborami. Ku zaskoczeniu Hansa Elsnera, Mazowiecki siada do śniadania wraz z nim i innymi nauczycielami i tak, jak oni posila się tym samym prostym posiłkiem: chlebem z margaryną i dżemem…

“Tego samego wieczoru, razem z nauczycielami z Lasek przeżywałem przed ekranem wybór Tadeusza Mazowieckiego na premiera.” – pisze Hans Elsner. “Ze łzami w oczach powiedzieli mi: “Ten człowiek jest pierwszym, który wnosi wiedzę, a nie kłamstwa do pracy rządu.” Kto z nas na Zachodzie potrafi pojąć, co taki fakt oznacza dla duchowego rozwoju narodu? Co oznacza, na przykład, dla szkoły i edukacji, gdzie przez całe życie naucza się i propaguje tylko idee partyjne i partyjny konformizm? “

Dzień 4 czerwca 1989 roku zapisał się zwycięstwem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Potem nadeszły dla Polski nowe czasy. Wraz z nimi edukacja w naszej ojczyźnie wkroczyła na zupełnie nowe ścieżki. W tych samych dniach tak ważnych wydarzeń czerwcowych w Polsce, jeden człowiek na placu Tian’anmen wyszedł przed kolumnę czołgów w geście protestu wobec krwawej masakry, którą tysiącom ludzi zgotowała Komunistyczna Partia Chin. Jeden człowiek, który bohatersko miał odwagę wyjść i zatrzymać wojsko, stał się znakiem wolności dla ludzi na całym świecie…

To wszystko ogląda swoimi mądrymi oczyma Hans Elsner podczas pobytu w Polsce. Dwa lata później w latach 1991-1992 poprowadzi pierwszy kurs dyplomowy. I już nie będzie musiał martwić się o tę różnicę w rozumieniu wolności w edukacji, o której wspominał w swoich zapiskach. Będzie mógł jej doświadczać wraz ze swoimi polskimi przyjaciółmi. Wielu z nich udało się przenieść tę pedagogikę do swojego życia, do swoich szkół, przedszkoli, uniwersytetów i naśladować mistrza Hansa Elsnera.

Nie, drodzy Państwo, pedagogika Montessori nie dotarła do Polski zza oceanu, przywieziona w eleganckiej walizce i ofiarowywana wybrańcom za ciężkie pieniądze. Przyjechała w niebieskim plastikowym worku wraz z transportem darów, zupełnie za darmo. I z jedynym, jedynym pytaniem, które zadawał sobie profesor Hans Elsner i które ośmieliło go, by wyprawić się z pedagogiką Montessori do Polski: “Dlaczego, na Boga, nie opowiadać o niej w kraju Janusza Korczaka?

Tytuł profesora został mu nadany nie przez kapitułę, ale przez osoby, które uznały wielkość jego człowieczeństwa.

—

Zostałam zapytana o źródła na podstawie których napisałam ostatnie trzy posty.

Informacje biograficzne oraz cytaty wypowiedzi Hansa Elsnera, które znalazłam w wydaniu specjalnego numeru magazynu z okazji rocznicy jego osiemdziesiątych urodzin w roku 2003 Międzynarodowego Stowarzyszenia Montessori w Aachen oraz niemieckojęzycznej i retroromańskiej Sekcji Montessori w Szwajcarii. Tom 41

Korzystałam także z informacji dotyczących Helene Helming zapisanych przez autorkę znanej w Polsce książki: “Teoria i praktyka pedagogiki Marii Montessori w szkole podstawowej” Barbarę Stein.

https://www.montessori-ahaus.de

Odwiedziłam strony internetowe poświęcone osobie Hansa Elsnera i założonej przez niego Szkoły Montessori w Kolonii.

Zapoznałam się z publikacjami dotyczącymi pedagogiki Montessori oraz zapoznałam się ze wspomnieniami osób, które poznały i uczyły się u profesora: Oli i Marcina Sawickich: Edukacja: można inaczej

oraz Alicji i Jarosława Jordanów: https://montessori.pl

Sama miałam też okazję poznać pana profesora i być uczestniczką kursu, który prowadził, a także spędzić kilka dni w jego szkole w Kolonii.

Bardzo dziękuję Bogusi Bogusława Matusiak-Zurbrugg i Franzowi Franz Zurbrugg za tłumaczenie z języka niemieckiego słów pana Profesora.

————-
Dziś mija druga rocznica śmierci profesora Hansa Elsnera (1923 – 2021) wywodzącego się z pierwszego powojennego pokolenia nauczycieli montessoriańskich w Niemczech, kształconego przez samego Mario Montessori. Pioniera tej edukacji. Człowieka wielkiego talentu i wielkiej osobowości, który miał znaczący wpływ także na rozwój pedagogiki Marii Montessori w Polsce. Z naszą ojczyzną łączyły go szczególne więzi.

Artykuły jego autorstwa znaleźć można nawet w „Zeszytach Montessori” publikowanych przez Grazię Honegger Fresco.

Warto podtrzymywać pamięć o tym niezwykłym człowieku…

Jednym z jego szczególnych talentów było tworzenie książeczek dla dzieci, które opowiadały o tym jak wielka jest Ziemia, jak poruszają się kontynenty… Sam te książeczki ilustrował.

Kiedy oglądałam szkolną klasę w Kolonii, w której przez wiele długich lat pracował, widziałam całe serie takich książeczek. Dotyczyły także historii, botaniki, architektury… Staranne odręczne pismo, jak z najlepszej szkoły kaligrafii, a do tego rysunki. Niezapomniane czarno – białe rysunki! Dlaczego zawsze, ale to zawsze czarno – białe? Ano dlatego, abyś Ty, człowieku, który sięgasz po nie pierwszy, siódmy czy pięćdziesiąty czwarty raz pokolorował je własnymi barwami, tak, jak ten świat czujesz, rozumiesz, poznajesz…